Kush janë shqiptarët sipas Edith Durham

Kush janë shqiptaret? Një nga autoret më të rëndësishme që i ka studiuar mirë shqiptarët është shkrimtarja, antropologia britanike Edith Durham e cila vizitoi Shqiperine 7 here nga viti 1901 deri 1921. Ajo ka shkelur thuajse gjithë vendin, por kryesisht veriun e Shqipërisë dhe është e mahnitur nga vecoritë e këtyre njerëzve, traditat, kanunet, dhe besimet e tyre që i bën shumë të vecantë nga shumë popuj të tjerë. Po çfarë shkruan ajo për Shqiptarët?

“Pasardhës të arianëve të parë dhe të ilirëve, trakëve apo epirotëve të kohës klasike, – shqiptarët janë raca më e vjetër në Evropën Juglindore.

E njëjta ndarje e mirëpërcaktuar, e cila dikur ndante vendin midis mbretërive të Ilirisë dhe Molosisë, mund të gjendet sot në lumin Shkumbin (Via Egnatia, arteria e madhe romake midis Lindjes dhe Perëndimit), që ndan dy pjesët kryesore të popullsisë. Por, me gjithë dallimet e tyre në fe, dialekt dhe institucione shoqërore, shqiptarët kanë ruajtur gjithmonë një racë – si një veçori e ndërgjegjes kombëtare dhe janë dalluar qartë nga racat e tjera të Gadishullit Ballkanik”..

Të pamposhtur

Rreth 600 para Krishtit, ata u pushtuan dhe ndoshta u ndikuan gjerësisht nga Keltët, nga veriu. Nga ky stok kelto-ilir zbret edhe shqipja moderne. Pra, ai është banori më i vjetër i Gadishullit Ballkanik dhe fakti që i ka mbijetuar pushtimeve dhe sundimit të njëpasnjëshëm të romakëve, bullgarëve, serbëve dhe turqve dhe ka mbetur shqiptar, dëshmon mjaftueshëm për ndjenjën e tij solide kombëtare. Asnjë pushtues nuk ka arritur ta nënshtrojë atë.

Artizane të lindur

Shqiptari është një artizan i zoti dhe punon në industri. Pothuajse i gjithë prodhimi i floririt të bukur të Ballkanit është punë shqiptare. Kostumi madhështor i Oborrit të Malit të Zi ishte krijim i rrobaqepësve shqiptarë. Edhe shumica e argjendarëve të Ballkanit janë shqiptarë ose me prejardhje shqiptare.

Mjaft e çuditshme, por shumica e formacioneve artistike që ata bënë ende ngjasojnë me stolitë e gjetura në varret parahistorike, kështu që aftësia dhe zbukurimi duket se janë trashëguar nga ilirët e lashtë. Madje edhe pastërtia shtëpiake e shqiptarit mund të jetë shembull për shumë të tjerë.

Shqiptaria, përpara Fesë

“Kishat dhe xhamitë mund të gjenden së bashku në qytetet më të mëdha. Duke qenë se turqit e kishin pushtuar Shqipërinë në fund të shekullit të 15-të, shqiptarët kërkuan prej vitesh ndihmë nga Evropa e krishterë, veçanërisht Venediku. Askush nuk erdhi dhe në shekullin e 18-të, Islami filloi të përhapet në Shqipëri si në trojet e tjera ballkanike. Por shqiptarët vunë racën, para fesë dhe të krishterët dhe myslimanët bashkuan forcat për të luftuar turqit për pavarësi. As myslimani shqiptar nuk është fanatik”. ….

“Duke qenë se shqiptarët e krishterë të jugut i përkasin kishës ortodokse, një peshkop grek këtu njëherë e shkishëroi gjuhën shqipe dhe priftërinjtë thanë se ishte e kotë të lutesh shqip, pasi Krishti nuk e kuptonte.

Nga ana tjetër, turqit dënonin me pesëmbëdhjetë vjet burg këdo që ligjëronte apo botonte në gjuhën e ndaluar shqipe. “Por shqiptari i palëkundur i botoi librat jashtë shtetit dhe i futi kontrabandë me vështirësi e rrezik. Shqiptari mësoi dhe mbeti shqiptar. Kur pati mundësi i kreu studimet në Vjenë apo Paris. Shumë studentë u shkolluan në Robert College nga amerikanët”.

…

Ju siguroj se ata janë Bismarkë – Bismarkë të vërtetë. Një ditë, ata do të kërkojnë dhe Europa do t’u japë atyre atë që kërkojnë! Kur kalova nga Rumelia, pyeta njerëzit: “Çfarë jeni?” – Katolik – u përgjigj njëri. – Protestant – u përgjigj tjetri.

Në Bullgari pyeta: “Çfarë jeni ju?” – Ortodokse.

Në Serbi pyeta: “Çfarë je ti?” – Protestant njeri. – Ortodoks tjetr….

Kështu, dogmat idiote të njerëzve më mbytën plotësisht derisa hyra në Shqipëri dhe pyeta: “Çfarë je këtu?”. – Shqiptarë – m’u përgjigj qartë dhe prerë. “Më në fund, – i thashë vetes, – këtu u çlirova nga fanatikët dhe perëndi-krijuesit. (Brenga e Ballkanit)

Rreth saj

Mary Edith Durham (8 dhjetor 1863 – 15 nëntor 1944) ishte një artiste, antropologe dhe shkrimtare britanike më e njohur për rrëfimet e saj antropologjike të jetës në Shqipëri në fillim të shekullit të 20-të. Avokimi i saj për çështjen shqiptare dhe albanofilia e saj i bënë asaj përkushtimin e shumë shqiptarëve që e konsiderojnë atë një heroinë kombëtare. Më 15 nëntor 2024, në 80-vjetorin e vdekjes së saj, shqiptarët kujtuan kontributin e saj në shumë aktivitete në Tiranë, Përmet dhe Shkodër.

Tags: Edith Durham about albanians, Edith Durham books, Edith durham and Albanians, Edith Durham dhe shqiptaret

Search site